دنیای درون:(1)
دوشنبه, ۲۴ ارديبهشت ۱۳۹۷، ۰۹:۳۳ ب.ظ
مرتضی مطهّری
سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی أنفسهم حتی یتبین لهم أنه الحق. (فصلت-53)
انسان در ابتدا خیلی قسمت عالم ضمیر و باطن خود را سرسری می گیرد و هیچ خیال نمی کند که در وجدان و ضمیرش استعدادهای فوق العاده ای نهفته باشد. ولی دانشمندان و تعمق کنندگان در رموز و اسرار خلقت، پس از سیرها و مطالعه ها در آفاق و انفس به این اشتباه پی بردند و واقف شدند که اسرار باطن و ضمیر را نمی توان سرسری گرفت. انسان با این جثه کوچک دریایی ژرف و عمیق، بلکه دنیایی پر از عجایب که اول و آخرش ناپیداست همراه دارد. امروز هم که علم تا این اندازه پیشرفت نموده، از یک طرف تا دل ذره نفوذ نموده و اسرار دل ذرات را کشف کرده و از طرف دیگر دورترین نقطه های فضای بی پایان آسمان را که تصور بعد مسافتش برای ما مشکل است مورد مطالعه قرار داده، در عین حال قسمت هایی از اسرار عالم نفس و روان برای علمای فن مکتوم مانده و با آن که صدها کشفیات در این زمینه شده با قسمتهای مجهول چندین برابر خودنمایی می کند.
یکی از جنبه های نورانی و سعادت بخش قرآن مجید که نشانه وحی بودن این کتاب مقدس است این است که بشر را به معرفت دنیای درونی توجه می دهد. اساساً یکی از اصول تعلیمات قرآن مجید تشویق و تحریض بشر است به تعمق و غور در عالم خلقت و قرائت سطور و صفحات این کهنه کتاب که اول و آخرش افتاده است و جهان را به منزله یک کتاب الهی که در هر سطرش هزاران معما درج شده معرفی می کند.
به نزد آن که جانش در تجلی است
همه عالم کتاب حق تعالی است
عرض، اعراب و جوهر چون حروف است
مراتب همچون آیات و وقوف است
از او هر عالمی چون سوره ای خاص
یکی زان فاتحه وان دیگر اخلاص
نکته قابل توجه این است که قرآن کریم مطالعه کتاب انفس و عالم درون یعنی مطالعه قسمت ضمیر و نفسانیات را عدل و همدوش مطالعه جهان بزرگ و عالم بیرون قرار داده و همان طوری که امر می کند به دقت در نظام افلاک و در وضع نباتات و در زندگی حیوانات، همان طور تشویق می کند به شناسایی نفس و معرفه الروح. در آثار دینی وارد شده: من عرف نفسه فقد عرف ربه آن کس که خودش را شناخت خدا را شناخت. در سوره ذاریات می فرماید: وفی الارض ایات للموقنین و فی أنفسکم أفلا تبصرون یعنی در زمین و آنچه متعلق به زمین است از معادن و نباتات و حیوانات نشانه های تدبر و حکمت حضرت حق هست و همچنین در جان و روان خودتان، آیا نمی بینید؟ علی علیه السلام در اولین خطبه نهج البلاغه پس از آن که به خلقت جهان و خلقت انسان در روی زمین اشاره می فرماید، موضوع حکمت آمدن پیغمبران را مطرح می کند و در این موضوع در زمینه عالم نفس و جهان اسرارآمیز عقل و روح بشر بیانی می فرماید که فوق العاده حائز اهمیت است. می فرماید: فبعث فیهم رسله و واتر الیهم أنبیاء لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیروالهم دفائن العقول یعنی خداوند انبیا و رسل را مبعوث فرمود و آنها را پشت سر یکدیگر فرستاد و حکمت این کار این بود که وفای به پیمانهایی که در فطرت بشر بسته شده بخواهند و استعدادهایی که در سرشت آنها هست بروز دهند و غفلت انسان را درمورد نعمتهای عظیم و شگرفی که به آنها داده شده برطرف و حجت را برآنها تمام سازند و دیگر آن که گنجها و دفائنی که در باطن عقول بشر پنهان است آشکار سازند. دراین جمله باید دقت کرد، باید دقت کرد و انگشت حیرت به دندان گرفت. گنجینه ها و دفینه های عقل بشر یعنی چه؟ علی(ع) در هزار و سیصد و پنجاه سال پیش، از اسرار عقل باطن بحث می کند و حال آن که هنوز در عالم علم نیم قرن بیشتر نگذشته که نظریه عقل باطن پیدا شده:
سر خدا که عارف سالک به کس نگفت
در حیرتم که باده فروش از کجا شنید
سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی أنفسهم حتی یتبین لهم أنه الحق. (فصلت-53)
انسان در ابتدا خیلی قسمت عالم ضمیر و باطن خود را سرسری می گیرد و هیچ خیال نمی کند که در وجدان و ضمیرش استعدادهای فوق العاده ای نهفته باشد. ولی دانشمندان و تعمق کنندگان در رموز و اسرار خلقت، پس از سیرها و مطالعه ها در آفاق و انفس به این اشتباه پی بردند و واقف شدند که اسرار باطن و ضمیر را نمی توان سرسری گرفت. انسان با این جثه کوچک دریایی ژرف و عمیق، بلکه دنیایی پر از عجایب که اول و آخرش ناپیداست همراه دارد. امروز هم که علم تا این اندازه پیشرفت نموده، از یک طرف تا دل ذره نفوذ نموده و اسرار دل ذرات را کشف کرده و از طرف دیگر دورترین نقطه های فضای بی پایان آسمان را که تصور بعد مسافتش برای ما مشکل است مورد مطالعه قرار داده، در عین حال قسمت هایی از اسرار عالم نفس و روان برای علمای فن مکتوم مانده و با آن که صدها کشفیات در این زمینه شده با قسمتهای مجهول چندین برابر خودنمایی می کند.
یکی از جنبه های نورانی و سعادت بخش قرآن مجید که نشانه وحی بودن این کتاب مقدس است این است که بشر را به معرفت دنیای درونی توجه می دهد. اساساً یکی از اصول تعلیمات قرآن مجید تشویق و تحریض بشر است به تعمق و غور در عالم خلقت و قرائت سطور و صفحات این کهنه کتاب که اول و آخرش افتاده است و جهان را به منزله یک کتاب الهی که در هر سطرش هزاران معما درج شده معرفی می کند.
به نزد آن که جانش در تجلی است
همه عالم کتاب حق تعالی است
عرض، اعراب و جوهر چون حروف است
مراتب همچون آیات و وقوف است
از او هر عالمی چون سوره ای خاص
یکی زان فاتحه وان دیگر اخلاص
نکته قابل توجه این است که قرآن کریم مطالعه کتاب انفس و عالم درون یعنی مطالعه قسمت ضمیر و نفسانیات را عدل و همدوش مطالعه جهان بزرگ و عالم بیرون قرار داده و همان طوری که امر می کند به دقت در نظام افلاک و در وضع نباتات و در زندگی حیوانات، همان طور تشویق می کند به شناسایی نفس و معرفه الروح. در آثار دینی وارد شده: من عرف نفسه فقد عرف ربه آن کس که خودش را شناخت خدا را شناخت. در سوره ذاریات می فرماید: وفی الارض ایات للموقنین و فی أنفسکم أفلا تبصرون یعنی در زمین و آنچه متعلق به زمین است از معادن و نباتات و حیوانات نشانه های تدبر و حکمت حضرت حق هست و همچنین در جان و روان خودتان، آیا نمی بینید؟ علی علیه السلام در اولین خطبه نهج البلاغه پس از آن که به خلقت جهان و خلقت انسان در روی زمین اشاره می فرماید، موضوع حکمت آمدن پیغمبران را مطرح می کند و در این موضوع در زمینه عالم نفس و جهان اسرارآمیز عقل و روح بشر بیانی می فرماید که فوق العاده حائز اهمیت است. می فرماید: فبعث فیهم رسله و واتر الیهم أنبیاء لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیروالهم دفائن العقول یعنی خداوند انبیا و رسل را مبعوث فرمود و آنها را پشت سر یکدیگر فرستاد و حکمت این کار این بود که وفای به پیمانهایی که در فطرت بشر بسته شده بخواهند و استعدادهایی که در سرشت آنها هست بروز دهند و غفلت انسان را درمورد نعمتهای عظیم و شگرفی که به آنها داده شده برطرف و حجت را برآنها تمام سازند و دیگر آن که گنجها و دفائنی که در باطن عقول بشر پنهان است آشکار سازند. دراین جمله باید دقت کرد، باید دقت کرد و انگشت حیرت به دندان گرفت. گنجینه ها و دفینه های عقل بشر یعنی چه؟ علی(ع) در هزار و سیصد و پنجاه سال پیش، از اسرار عقل باطن بحث می کند و حال آن که هنوز در عالم علم نیم قرن بیشتر نگذشته که نظریه عقل باطن پیدا شده:
سر خدا که عارف سالک به کس نگفت
در حیرتم که باده فروش از کجا شنید
ادامه دارد...
