انفاق و بخشش از منظر امام باقر(ع):(2)

اسوهء انفاق کنندگان:

قرآن کریم علاوه بر ترویج فرهنگ انفاق، نمونه های کامل از انفاق گران را نیز معرفی می کند. در سوره بقره می فرماید:«کسانی که دارائی خود را در شب و روز می بخشند، پاداش آنها نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود نه بیمی برای آنان است و نه اندوهگین می شوند.» (بقره 274)

امام باقر(ع)، در شأن نزول آیه فرمود: علی(ع) چهار درهم داشت آن را به ترتیب یک درهم در شب و یک درهم روز و یک درهم پنهان و درهمی دیگر آشکارا به نیازمندان بخشید. (4)

پیشوای پنجم در همین رابطه آیه ولایت را نیز تفسیر کرده است که در آن، میرمؤمنان علی(ع) به خاطر انفاق انگشتر خود، درحال نماز، مورد عنایت خداوند قرار گرفته است.(مائده 55)

 آری رهبری امت، شایسته کسی است که درعین حالی که غرق درعبادت الهی است با خلوص تمام انفاق می کند و خداوند متعال نیز او را مورد ترغیب و تشویق قرار می دهد. (5)

موارد انفاق:

 همچنان که لازم است منبع درآمد در موضوع انفاق از راه های شرعی و عقلانی باشد، در مورد مصرف آن نیز باید دقت کرد و آن را به نیازمندان حقیقی بخشید. درغیراین صورت اگر کسی مال خود را بدون حساب و کتاب ببخشد، انفاق محسوب نمی شود بلکه ممکن است در گروه اسراف کاران نیز قرار گیرد. خداوند متعال می فرماید: «انفاق شما برای آن دسته از نیازمندانی باید باشد که در راه خدا فرو مانده اند، و نمی توانند [برای تامین هزینه زندگی برای تجارت و اشتغال] به مسافرت بروند، ناآگاهان آنها را از شدت خویشتن داری بی نیاز و غنی می پندارند اما آنها را از سیمایشان می شناسی، آنان با اصرار چیزی از مردم نمی خواهند و هرچیز خوبی به آنان انفاق کنید خداوند از آن آگاه است. (بقره 73) آری کسانی که دراثر دلدادگی به حق در تنگنای اقتصادی قرار می گیرند و به خاطر اینکه خود و زندگی شان را برای پیشرفت اسلام وقف کرده اند و در زیر فشارهای زندگی از خود بردباری نشان می دهند باید از سوی مسلمانان پشتیبانی مالی شود بدون اینکه به آبرویش لطمه بخورد.امام باقر(ع) فرمود: یکی از مصادیق این آیه اصحاب صفه هستند که در کنار مسجد پیامبر(ص) در سکوی ویژه ای جای داشتند و خداوند به مسلمانان سفارش می کند که آن فداکاران را فراموش نکنند و از کمک های مالی و معنوی خود در مورد آنان دریغ ننمایند.( 6)

آنان در حدود چهارصد نفر بودند که نه منزلی داشتند و نه اقوام و یاورانی که کمک حالشان باشند.

اصحاب صفه به خاطر اسلام و حمایت از آن از تمام مزایای زندگی و از اقوام و خویشاوندانشان بریده و به جمع اصحاب رسول خدا(ص) پیوسته بودند. آنان بااین حال در تمام جنگ ها شرکت کرده و از حریم اسلام با تمام وجود دفاع می کردند.این نکته دقیقاً در عصر ما نیز کاربرد عملی دارد و چه بسیارند رزمندگان و جانبازانی که در اثر خدمت به اسلام و جبهه حق از سلامتی جسم و جان آسیب دیده اند و در تنگنای شدید اقتصادی قرار دارند آنان که بهترین موقعیت و دوران زندگی خود را در راه حق و برای دفاع از کشور وقف کرده اند و امروز در گوشه و کنار کشورمان با انواع ناملایمات روحی و جسمی و مادی، دست و پنجه نرم می کنند اینان همانند اصحاب صفه که امام باقر(ع) در ذیل آیه فوق به آن اشاره فرمود، هستی خود را برای اعتلای فرهنگ اسلامی از دست داده اند و عفت و حیا و عزت نفس شان مانع از آن است که راز خود را نزد دیگران مطرح کنند اما مسئولان و متولیان امر و مسلمانان متمول و بویژه کسانی که دراثر این انقلاب و حکومت اسلامی به مال و منال و پست و مقامی رسیده اند مخاطب آیه فوق و کلام حضرت باقر(ع) هستند.

 آنان حتی اگر خود را ولی نعمت این ایثارگران و جانبازان فداکار هم ندانند وظیفه انسانی و اسلامی اقتضا می کند که در میدان انفاق و احسان نسبت به این گروه و سایر نیازمندان جامعه بی تفاوت نباشند و این آیه را همواره نصب العین خود قرار دهند.آری ترویج فرهنگ انفاق و توجه به منبع درآمد و مورد مصرف آن و ترغیب و تشویق مسلمانان به این امر حیاتی ره آوردهای بسیار مثبتی برای جامعه ما دارد که راهکارهای صحیح و اصولی و اهتمام ویژه متمکنان را می طلبد.

امام باقر(ع) به حسین بن ایمن فرمود: ای حسین! انفاق کن و به عوضی که خدا می دهد یقین نما که هیچ مرد و زنی نیست که از انفاق مال در راهی که خدا را خشنود می کند سر باز می زند مگر آن که چند برابر آن در راهی که خدا را به خشم می آورد هزینه خواهد کرد.(7)

علی(ع) نیز فرمود: «من هرگز ثروت انباشته ای را [در دست کسی] ندیدم مگر اینکه در کنار آن حقوق تضییع شده ای بود.»(8)

 بنابراین انفاق بهترین علاج بسیاری از مشکلات جامعه است و با فرهنگ سازی در مورد آن می توان به یکی از اهداف آسمانی قرآن دست یافت.اگر انفاق در جامعه فراگیر شود دزدی و سرقت و قتل و جنایت نیز تا حد زیادی کاهش می یابد، زیرا بخشی از این بزهکاری ها در اثر فقر و نداری است که ثروتمندان از انفاق و احسان خودداری کرده و احساسات نیازمندان را بر علیه خود تحریک می کنند.اعتدال در انفاقاعتدال و میانه روی در هر کاری هر چند پسندیده و نیک، امری لازم و اجتناب ناپذیر است و افراط و تفریط امری جاهلانه و غیرعقلانی است به همین جهت علی(ع) فرمود: «فرد نادان را یا تندرو یا کندرو می بینی.»(9)

در موضوع انفاق هم این قاعده جاری است و با آن همه ترغیب و تشویقی که قرآن برای انفاق می کند باز هم به اعتدال و میانه روی توصیه می نماید و می فرماید: «یسئلونک ماذا ینفقون قل العفو؛ (بقره/219) از تو می پرسند چه قدر انفاق کنند بگو آنچه را که از هزینه زندگی زیاد باشد انفاق نمائید.»حضرت باقر(ع) در تفسیر این آیه می فرماید: عفو آن چیزی است که از مخارج سالانه زیاد باشد.»(10)

 بنابراین انفاق کردن امری نیک و شایسته است ولی نباید در آن افراط کرد و قبل از اینکه نیاز خود و خانواده اش را تأمین کند به بخشش دیگران بپردازد مگر در موارد مهم که با رضایت خانواده اش ایثار و از خودگذشتگی نشان دهد همچنانکه مسلمانان صدر اسلام بویژه امام علی(ع) بارها به این خصلت والای انسانی عمل می کردند و قرآن در مورد آنان فرمود: «و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه ؛ (حشر/9) ایثارگران هرقدر هم نیاز شخصی داشته باشند [نیازمندان] را بر خود مقدم می دارند.»

 [مرکز فرهنگ و معارف قرآن]

پانوشتها:

4- تفسیر البرهان، ج1، ص5525

5- تفسیر نورالثقلین، ج1، ص6446

6- تفسیر احسن الحدیث، ج1، ص5157

7- تفسیر هدایت: ج10، ص3898

8- من هدی القرآن، ج14، ص519

9- نهج البلاغه، حکمت7010

10- تفسیر منهج الصادقین: ج1، ص474

... پایان ...