انفاق و بخشش از منظر امام باقر(ع):(1)
عبدالکریم پاک نیا
اشاره:در مقاله حاضر نویسنده موضوع انفاق و بخشش را در آینه آیات قرآن کریم و روایات وارده از امام باقر(ع) و تفسیر حضرت نسبت به آن آیات بررسی کرده است. همچنین به مباحثی پیرامون موارد انفاق و اعتدال در آن پرداخته که از نظر می گذرانیم:
از امتیازات جوامع اسلامی که آن را از دیگر اقوام و ملت ها متمایز می سازد موضوع انفاق و یاری رساندن به قصد عبادت به سایر افراد به ویژه نیازمندان است.بدون تردید اگر این آموزه قرآنی در تمام ابعاد و زوایای جامعه گسترش یابد و مسلمانان بدون دغدغه خاطر و با توکل به گنجینه عظیم خزائن خداوندی، در راه خدا انفاق و فداکاری کرده و از اموال و هستی خود بگذرند بسیاری از مشکلات، دامن گیر اجتماع مسلمانان نخواهد بود.
قرآن، یکی از خصلت های مهم اهل ایمان را انفاق می شمارد و آن را در کنار ایمان به غیب و اقامه نماز قرار می دهد. در حقیقت خداوند متعال جلوه ایمان را در ارتباط با خدا و سایر انسان ها معرفی می کند. اگر برآوردی از آثار و دست آوردهای این پدیده وحیانی به عمل آید معلوم خواهد شد که فلسفه تأکید قرآن بر این عمل انسانی- اسلامی چه نقشی در سالم سازی و تکامل افراد و جوامع دارد. احیای فرهنگ قرآنی، تقویت اعتماد عمومی، رفع فقر و نیازمندی، کم شدن فاصله طبقاتی، ازدیاد محبت و جذب دلها به همدیگر، تقویت وحدت و ارتباط انسان ها، افزایش امنیت و کاهش فساد و تباهی، از جمله ره آورد انفاق است.
انفاق صفتی فراگیر است که فقط در اموال خلاصه نمی شود بلکه شامل تمام مواهب و نعمت های مادی و معنوی است. قرآن به انسان ها می آموزد که از تمام هستی خود، اعم از علم و عقل و اندیشه و نیروهای جسمانی و معنوی و موقعیت های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود باید انفاق کنند و بالاتر از آن از هرچه که دوست دارند و محبوبترین موجودی آنان است در راه خدا، برای دیگران ببخشند. (آل عمران/92)
این صفت پسندیده برکات و آثار مثبت فراوان فردی و اجتماعی برای مسلمانان دارد ما برخی از نکات و پیام های آیات انفاق را از منظر امام باقر(ع) مرور می کنیم:
اهمیت انفاق،همان گونه که اهمیت ندادن به نماز، یک فرد مسلمان را تا آستانه کفر می کشاند، ترک انفاق نیز ممکن است تمام اعمال نیک را تحت الشعاع قرار داده و انسان را به وادی سقوط سوق دهد.
حضرت باقرالعلوم(ع) در مورد معنای آیه: «سیطوقون ما بخلوا به یوم القیمه ؛(آل عمران/180) به زودی در روز قیامت آنچه را که درباره آن بخل ورزیدند همانند طوقی برگردن آنان می افکنند.» می فرماید:
هر کس حقوق مالی خود را نپردازد خداوند آن مال را به طوقهائی از آتش تبدیل می کند سپس به او گفته می شود همانطور که در دنیا به هیچ قیمتی این اموال را از خود دور نمی کردی اکنون آنها را بردار و به گردن خود بیفکن.(1)
آن حضرت در سخن دیگری به سؤال و جواب در روز قیامت اشاره کرده و می فرماید: در روز قیامت هر بنده ای باید به چهار سؤال اساسی در مقابل خداوند متعال پاسخ دهد که یکی از آنها در مورد انفاق مال است از او می پرسند اموال خود را از کجا به دست آورده و در کجا انفاق کرده است.(2)
آن حضرت در مورد بهره های مادی و معنوی انفاق فرمود: انفاق پنهانی فقر را برطرف ساخته و عمر را افزایش می دهد.(3)
تردیدی نیست که احسان و انفاق و بذل و بخشش و سخاوت و نیکوکاری از زیباترین صفات انسانی است و هرکسی در هر مقامی و مکانی عامل آنرا می ستاید اما آنچه که از منظر وحیانی قرآن مهم است و روایات اهل بیت(ع) نیز به آن تأکید فراوان دارد منبع درآمد و ریشه این اموال است که مطمئناً باید از راه پاک و حلال به دست آمده باشد وگرنه اگر تمام خزائن روی زمین هم در راه خدا انفاق شود ولی از راه صحیح و حلال بدست نیامده باشد نزد خداوند هیچ ارزشی ندارد، بلکه مؤاخذه هم دارد چرا که اموال غصبی و ناپاکی که از راه نامشروع به دست آمده و صاحبان واقعی آنان ناراضی هستند چگونه می تواند نیک و خداپسندانه باشد.
قرآن این حقیقت را این گونه بیان می کند: «انما یتقبل الله من المتقین: (مائده 7) [ خداوند اعمال نیک را] فقط از پرهیزگاران می پذیرد.» و در سوره بقره نیز فرمان می دهد که: «ای اهل ایمان از چیزهای پاکیزه ای که به دست آورده اید و از آنچه از زمین برآورده ایم انفاق کنید و در پی ناپاک آن نروید که از آن انفاق نمائید درحالی که اگر آنرا به خودتان بدهند جز با بی میلی آن را نمی گیرید و بدانید که خداوند بی نیاز و ستوده است.(بقره267 )
افزون بر پاک بودن منبع انفاق، لازم است مال بخشوده شده، از جنس بهتر و مرغوبتر انتخاب شود تا نزد خدا و خلق بهتر پذیرفته شود. البته برخی از عوام عقیده دارند اموالی که در دستشان مانده به عنوان احسان و انفاق و صدقه به نیازمندان می دهند اما این تفکر با پیام قرآنی ناسازگار است که می فرماید: «لن تنالو البر حتی تنفقوا مما تحبون»؛ (آل عمران 92) هرگز به[ مقام] نیکوکاری نخواهید رسید مگر اینکه از آنچه که دوست دارید انفاق کنید.
آری مال حلال، پاکیزه، مرغوب و دوست داشتنی بهترین نوع انفاق است و مطمئناً در نزد پروردگار مورد پذیرش قرار می گیرد.
پانوشتها:
1- تفسیر نمونه، ج3، س1912
2- خصال، ج1، ص2533
3- گزیده تفسیر نمونه، ج4، ص634
...ادامه دارد...
