جایگاه عقلانیت از دیدگاه امام رضا(ع):(2)

عقلانیت و ایمان:

بی تردید پیشوایان دین، حافظان دین و نگهبانان اعتقاد و ایمان‏ مردم‏ هستند،از سوی دیگر بهترین راه براى از میان بردن مفاسد اخلاقى و اجتماعى، بالا بردن سطح فرهنگ و ایمان‏ مردم‏ است.
لذا در روایتی از امام رضا(ع) در تبیین این مسئله که از پدر و اجداد بزرگوارش و على (ع)نقل می‌کند که رسول خدا(ص) فرمودند: ایمان عبارت از شناخت قلبى و اقرار زبانى و عمل به وسیله اعضا و جوارح است، در حقیقت اینها ارکان ایمان به حساب مى ‏آیند.
در تبیین این مسئله باید گفت گاهى انسان کار خوبى انجام می‌دهد و یا دیگران کار خوبى انجام می‌دهند، اما در او اثر نمى‏ گذارد و گاهى کار بدى انجام می‌دهد و یا دیگران انجام مى‏دهند، اما در او تأثیرى ندارد و بى‏ تفاوت است، این نشانه عدم ایمان است، چون حقیقت ایمان آن چیزى است که به وجود انسان جهت بدهد و اگر جهت ندهد معلوم می‌شود که پایه و اساسى ندارد،در مقابل ،چیزى که هماهنگ باایمان اوست براى او جاذبه دارد و آنچه ناهماهنگ است براى او نفرت‏آور است که این نشانه ایمان است.
لذا اگر بخواهیم ایمانمان را آزمایش کنیم از همین معیار می‌توانیم استفاده کنیم که اگر کار بدى انجام دادیم تا شب ناراحت باشیم و اگر کار خوبى انجام دادیم هر وقت آن کار خیر را می‌بینیم خوشحال شویم که خدابه ما توفیق داده است، این دلیل بر ایمان ماست.
حال با این اوصاف به این نکته مى‌‏رسیم که اگر خلافى در عالم رخ داد و از دست آن فرد مجرم کارى ساخته نیست ولى در قلبش احساس ناراحتى می‌کند، این ناراحتى در مقابل گناه، مرحله‏ اى از توبه و پشیمانى است.
از این رو در حدیثى از امام علی‌بن‌موسى‌الرضا(ع) مى‌خوانیم که از جدش رسول خدا (ص)چنین نقل مىکند: «لیس شى‏ء احبّ الى الله من مؤمن تائب او مؤمنة تائبة؛ چیزى در نزد خدا محبوبتر از مرد یا زن با ایمانى که توبه کند نیست!».
همچنین باید اذعان کرد بالاترین‏ منزلگاه ایمان‏، پله‏اى است که هرکس به آنجا برسد، سعادتمند و پیروز می‌شود؛که در این میان حسن خلق، کلید بهشت، وسیله جلب رضاى خدا، نشانه بارز قدرت ایمان، و همطراز عبادت­‌هاى شبانه و روزانه معرفی شده است.
در حدیثى از امام رضا(ع)آمده است که پیامبر(ص) فرمود: «بر شما لازم است به سراغ حسن خلق بروید، زیرا حسن خلق سرانجام در بهشت است و از سوء خلق بپرهیزید که سوء خلق سرانجام در آتش است.»
عقلانیت و دینداری:
هنوز کم نیستند کسانى که گمان می‌کنند دیندارى‏ فقط براى آباد ساختن سراى آخرت و راحتى پس از مرگ است و اعمال نیک توشه ‏اى است براى سراى دیگر و به نقش مذهب پاک و اصیل در زندگى این جهان به کلى بى‏ اعتنا هستند و یا اهمیت کمى براى آن قائلند.
در حالى که مذهب پیش از آنکه سراى آخرت را آباد کند، آباد کننده سراى دنیا است، و اصولاً تا مذهب در این زندگى اثر نگذارد تاثیرى براى آن‏ زندگى نخواهد داشت! لذا مهم این است که بدانیم حقیقت‏ «عبادت» و دینداری چیست؟ آیا تنها انجام مراسمى مانند رکوع و سجود و قیام و قعود و نماز و روزه منظور است؟ یا حقیقتى است ماوراى اینها؟ هر چند عبادات رسمى نیز همگى واجد اهمیتند.
ناگفته پیداست حقیقت‏ عبادت‏ نهایت خضوع در برابر پروردگار است. کسى که شیرینى خضوع و تواضع در برابر خدا را دریابد در برابر خلق خدا نیز متواضع است. لیکن حلق? مفقود? تکمیل و تحقق این مهم را باید در حدیثى از امام علی‌بن‌موسى الرضا(ع) جستجو کرد که فرمود: «‏لیس العبادة کثرة الصلاة و الصوم انما العبادة التفکر فى امر الله عز و جل؛ عبادت به زیادى نماز و روزه نیست، عبادت واقعى تفکر در کار خداوند متعال و اسرار جهان آفرینش ‏است‏.
سرّ آن هم بر هر فرد با فکرى روشن است، چون در اثر تفکر در نظام عالم هستى و عجایب و شگفتى‏‌هاى آن، پایه ایمان و دانش انسان بالا رفته و در این هنگام اذکارى را که مى‏گوید همه از روى اخلاص و کمال معرفت خواهد بود، و البته یک چنین ذکر و عبادتى قابل مقایسه با غیر آن نیست.