جایگاه عقلانیت از دیدگاه امام رضا(ع):(1)
جایگاه عقلانیت از دیدگاه امام رضا(ع)
یازدهم ذى القعده سال
148 هجرى قمرى روز میلاد مسعود امام علی‌بن‌موسى‌الرضا علیهما السلام است.همان
امامی که در فرازی برای شیعیانش فرمود: « علینا إلقاء الأصول الیکم و علیکم التفرع؛ بر ماست که اصول کلى را به شما القا نماییم و
استنباط فروع بر عهده شماست».اینگونه است که قسمت مهمى از احادیث شیعه (هزاران حدیث) از
هشتمین امام، علی بن موسى‌الرضا(ع) است و این به خاطر آن است که آن بزرگوار در
شرایطى از زمان و مکان قرار داشتند که فشار دشمنان بویژه بنى عباس بر آن حضرت
کمتر بود، به همین دلیل توانستند احادیث زیادى که از رسول خدا صلى الله علیه و آله
به وسیله پدران و اجدادشان به آنها رسیده بود، در تمام ابواب معارف و احکام فقه
اسلام از خود به یادگار بگذارند.
از سوی دیگر قرآن مجید در حدود 70 آیه در مورد عقل سخن می‌گوید و خداوند به‌اشکال
مختلف مسلمانان را به تفکر و اندیشه دعوت می‌کند، به نحوی که باید اسلام را دین
عقل و خرد دانست.
اینگونه است که اجتماع فکرى و فرهنگى بر گرد امام علی‌بن‌موسى الرضا (ع) در
آن زمان تحقق یافت.بلکه، در این گونه اعصار، مرجع، علماى اسلام بودند که در رأس
آنها ائمه اهل بیت علیهم السلام قرار داشتند.
بهره گیری از اندیشه‌های
دیگران:
بی‌شک بر هر عاقلى لازم است که رأى عاقلان دیگر را (از طریق مشورت) به رأى خود
اضافه کند و علوم دانشمندان را به علم خویش بیفزاید.
حال بعضى ممکن است تصور کنند حتماً باید با کسى مشورت کرد که عقل او از انسان
قوىتر یا لااقل مساوى باشد در حالى که چنین نیست؛ انسان اگر دسترسى به چنین اشخاصى
پیدا نکند سزاوار است حتى با زیردستان خود مشورت کند، چنانکه مرحوم علامه مجلسى در
حدیثى از بحارالانوار از امام علی‌بن‌موسى‌الرضا(ع) نقل مىکند که یکى از یارانش
می‌گوید: خدمت آن حضرت بودیم، سخن از پدر بزرگوارش به میان آمد. فرمود: «عقل او
قابل مقایسه با عقول دیگران نبود ولى با این حال گاهى با بعضى از غلامانش مشورت می‌کرد.
بعضى به آن حضرت گفتند: شما با مثل چنین شخصى مشورت می‌کنید؟ فرمود: :«إن الله
تبارک و تعالى ربّما فتح على لسانه؛ اى بسا خداوند متعال کلید حل مشکل را بر زبان
او قرار دهد.
لذا مشورت با صاحبان فکر و اندیشه و متابعت کردن از آنها امری انکار ناپذیر است،
البته در زمینه تأثیر سکوت در تفکر عمیق و استوارى عقل در حدیثى از امام علی‌بن‌موسى‌الرضا(ع)
آمده است: «از نشانه‌هاى فهم و عقل، داشتن آگاهى و بردبارى و سکوت است، سکوت درى
از درهاى حکمت است».
بنابراین مهم خوب خواندن و تدبر و اندیشه است، امام رضا(ع)مى فرماید: «آن مقدار
بخوانید که در آن خشوع قلب و صفاى باطن و نشاط روحانى و معنوى باشد.»
