ولایت فقیه در اندیشه شهید مطهری:(1)

¤ شهید مطهری(ره) تحول در فقه سیاسی را چگونه مطرح کرد؟
حجت الاسلام لک زایی: استاد مطهری(ره) به لحاظ روش شناختی، فقه سیاسی را در ذیل مکتب اصولی ها مطرح کرده و مفصل وارد نقد اخباری گری شده اند و دلیلش این است که در نظر استاد مطهری(ره) غیر از اینکه جایگاه سیاسی عالم دینی در مکتب اخباری نادیده گرفته شده است؛ حتی جایگاه تعالیم سیاسی دین نیز مورد غفلت قرار گرفته است. از نظر اخباری ها، احادیث و روایات، تنها منابع معرفتی دین هستند که می توان به آن ها مراجعه کرد و از سنت، فراتر نمی توان رفت، بنابراین قرآن و عقل به دلایلی کنار گذاشته می شوند و اجماع را نیز مورد توجه قرار نمی دهند.
اما وقتی استاد مطهری(ره) مبنای اصولی را انتخاب می کند، واضح است که در کنار سنت و حدیث، بحث قرآن و عقل نیز به لحاظ معرفت شناسی و رو ش شناختی مورد توجه قرار می گیرند. اما روش شناختی مکتب اصولی که استاد مطهری مورد توجه قرار می دهند از جهت اینکه به لحاظ فلسفی نیز با حکمت متعالیه پشتیبانی می شود از ظرفیت های بیشتری نسبت به اصولیون مشابه برخوردار است و این نیز به خاطر این است که استاد مطهری(ره) به لحاظ فلسفی، شاگرد حضرت امام(ره) و علامه طباطبایی(ره) است که این دو استاد نیز از صاحب نظران حکمت متعالیه بوده اند.
همان طور که از آیت الله جوادی آملی نقل شده است زمانی که حکمت متعالیه در فقه تأثیر می گذارد، باعث حیات فقه می شود و این حیات ظرفیت هایی در فقه سیاسی متفکرین ایجاد می کند که فقهای مشابه که از حکمت متعالیه برخوردار نیستند ولو اینکه روش شناختی شان اصولی است اما از آن ظرفیت ها برخوردار نیستند.
اثر سومی که در فقه سیاسی استاد مطهری(ره) تأثیر می گذارد، بحث ذخایر معرفتی است که شهید مطهری(ره) در حوزه فقه سیاسی آنها را مطرح کرده است و ایشان علاوه بر اینکه مباحث فقه سیاسی امام خمینی(ره) را مدنظر قرار می دهند و مطرح می کنند، به ذخایر معرفتی مطرح در عصر مشروطه نیز توجه خاصی دارد و به تحلیل مباحث آیت الله نائینی و شهید شیخ فضل الله نوری پرداخته اند و در آثار خودشان، آنها را مورد توجه قرار داده اند، به همین خاطر است زمانی که با وقوع انقلاب اسلامی مواجه می شویم و حوادثی که به تدوین انقلاب اسلامی منجر شده است، دیده می شود که شهید مطهری(ره) با یک نگاه روشنی به تحولات نگاه می کند و مسئله رهبری فقیه جامع الشرایط در انقلاب برای ایشان پذیرفته و حل شده است. در تبیین ها و روشنگری هایی که شهید مطهری(ره) دارند، هم نهضت های اصلاحی معاصر ایران و جهان اسلام را به خوبی تبیین می کند و نیز به خوبی از آنها برای انقلاب اسلامی استفاده می کند.
شهید مطهری(ره) در سفرشان به فرانسه، ملاقاتی با امام خمینی(ره) داشتند و زمانی که به ایران برمی گردند، از او سؤال می شود که امام خمینی(ره) را چگونه یافتید؟ شهید مطهری(ره) می گوید: کسی را یافتم که «آمن بربه و هدفه و...» بود، یعنی امام خمینی(ره) هم به خدا و هم به هدفش و هم به مردم ایمان داشت و درواقع استاد مطهری(ره) پایه های نظریه مردم سالاری دینی را در جریان انقلاب تشکیل داد زیرا آن بخش «آمن بربه و هدفه و...» همان بخش اعتقادات و دستورات دین است که محتوای جمهوری اسلامی می شود و در این بخش آمده است که امام خمینی(ره) مردم را نیز قبول داشت و معتقد بود مردمی که حضور فعالی در انقلاب دارند، انقلاب را تنها نخواهند گذاشت و این مطلب به جمهوریت و ساختار نظام و تحقق نظام از طریق حضور پرشکوه مردم برمی گردد.
شهید مطهری(ره) مجالی پیدا نکرد تا مباحث فقه سیاسی را به شکل گسترده ای مطرح بکند و درحقیقت مردم از دیدگاه ها و نظریاتش محروم شدند اما همان اندازه بحث های پراکنده در آثار شهید مطهری(ره)، اگر مورد توجه محققین قرار بگیرد، یک اندیشه سیاسی را در حوزه فقه سیاسی شیعه به نمایش می گذارد که عناصر روش شناختی آن روشن است و نیز در قالب مکتب اصولی ها و هم عناصر و بنیادهای کلامی و فلسفی شهید مطهری(ره)به لحاظ فلسفی، چه حکمت متعالیه که از آن به عنوان فقه سیاسی متعالیه یاد می شود؛ یعنی فقه سیاسی استاد مطهری(ره) به عنوان فقه سیاسی متعالیه قابل ارائه است و به لحاظ کلامی، استمرار امامت در اندیشه شیعه است و فقیه جامع الشرایط به عنوان نایب امام معصوم(ع)، استمرار امامت را برعهده دارد؛ امام زمان(عج) غایب است اما امامت غائب نیست؛ یعنی امامت در قالب نیابت ادامه پیدا می کند، به لحاظ سازوکار تحول در اندیشه اصولی در واقع فقه سیاسی متعالیه، فقه سیاسی است که بتواند متناسب با تحولات سیاسی اجتماعی بیرونی، دیدگاه اسلام را ارائه بدهد و استاد مطهری(ره) کسی است که می گوید: «از آغازی که قلم به دست گرفتم، پیوسته به دنبال پاسخ دادن به مسائل روز بودم تا به شبهات و هجمه هایی که نسبت به اعتقاد دینی مطرح می شود پاسخ بدهم»، بنابراین استاد مطهری(ره) در کلی بودن اندیشه اش و در فقه سیاسی نیز، مرزبانی از مکتب اسلام را در نظر داشت.
پاره ای از اظهارنظرهایی که در مورد فقه سیاسی استاد مطهری(ره) صورت گرفته است، نباید به گونه ای باشد که کمبود فرصت او را در تبیین این نظریه را نادیده بگیرد و باید مباحثی که فعلا در آثار ایشان موجود است را تمام یافته تلقی کرد؛ یعنی اگر این استاد، شهید نمی شد، یقینا مباحث دیگری را راجع به تحولات انقلاب اسلامی نیز مطرح می کردند.

ادامه دارد...