تفسیر سوره کوثر (آیت الله شهید مرتضی مطهری(ره)):(5)

انطباق روایت با مضمون شعر حافظ روایتی در تفسیر صافی است که وقتی آن را خواندم مخصوصا از انطباقش با مضمون شعر معروف حافظ که اغلب از یکدیگر می پرسند «مقصود چیست؟» خیلی تعجب کردم. اغلب نمی توانند توجیه کنند و من خیال می کنم توجیه درست آن شعر حافظ همین است. در روایت است که در نماز مجموعا در چهار مرحله و چهار بار ما تکبیر می گوییم، یعنی دستها را (به آن صورت خاص بالا می بریم.) یکی در موقع تکبیره الاحرام (وقتی که خدا را تکبیر می گوییم) اعم از اینکه یک بار تکبیره الاحرام بگوییم یا تکبیرات افتتاحیه را هم بگوییم. یک بار وقتی که به رکوع می رویم؛ باز سنت است که بگوییم الله اکبر. یک بار وقتی که سر از سجده اول برمی داریم و یک بار وقتی که سر از سجده دوم برمی داریم. ظاهرا مضمون روایت این است که ما در نماز چهار بار اینچنین می کنیم؛ هم ابتدا که الله اکبر می گوییم، هم در موقع رکوع و هم در موقع سجود اول و دوم با گفتن الله-اکبر همه چیز را پشت سر می اندازیم. شعری منسوب به حافظ است که در دیوانهای حافظ هست، حال نمی دانم جزء آن شعرهای اصیل حافظ است یا نه. غیرحافظ هم هرکه گفته، بسیار عالی گفته، می گوید: من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق چار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست توحید را می گوید. می گوید من همان وقت که عشق خدا را پیدا کردم و سر تسلیم به آستان الهی نهادم، چهار تکبیر گفتم برهرچه که هست؛ یعنی هرچه هست را با چهار تکبیر یعنی با چهار (بار دستها را به آن شکل خاص بالا بردن) پشت سر انداختم. بعضی می گویند: چه مناسبتی هست میان تکبیر (و «هرچه که هست») که من «چهار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست»؟ تکبیر زدم یعنی چه؟ چون هر تکبیری (توأم با دستها را به آن شکل خاص بالا بردن) است «تکبیر زدم» یعنی پشت سرانداختم. می گویند بسیار خوب، معنی تکبیرزدن پشت سرانداختن است. چهار بار یعنی چه؟ می خواست بگوید دوبار یا سه بار و یا هفت بار. این روایت توضیح می دهد که در چهار مرحله و موقف نماز است که ما تکبیر می گوییم. آن وقت با توجه به اینکه در این آیه که می فرماید: «وانحر صحبت از کوثر و یک سرچشمه خیر و برکت است او می گوید: «من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق». چقدر تناسب است میان این شعر و این سوره! انا اعطیناک الکوثر ما آن سرچشمه خیر کثیر (را به تو عطا کردیم.) اینها را که قرآن مبهم می گوید برای این است که حقیقت اینها آنچنان عظیم و رفیع است که ما نمی توانیم درک کنیم، خود پیغمبر درک می کند و کسانی که به حقایق رسیده اند، مثل ائمه و ما همین قدر می دانیم سرچشمه ای است که از آن سرچشمه خیر می جوشد. پس حالا که چنین تفضلی از خدا به تو شده است، به شکرانه، عبادت کن وانحر و تکبیر بگو یکسره بر هرچه که هست. می فرماید: پیغمبر! به تو گفتند ابتر، گفتند دنباله ات قطع شد، ان شأنئک هوالابتر آن بدبختی که تو را ابتر می خواند و دشمن می دارد، ابتر منحصرا خود اوست. تاریخ گفته است که این از معجزات قرآن است. این سخن را عاص بن وائل سهمی پدر عمر و عاص به پیغمبر اکرم گفت و این آیه اشاره به او می کند و او در زمانی که این سخن را گفت، پسرها داشت، ولی یک قرن و دو نسل بیشتر نگذشت که نسل او بکلی منقطع شد و کسی از او باقی نماند. ... پایان ...